رشد جمعیت و افزایش اقبال به‌آموزش عالی در کشور باعث شد که برای چند دهه، برای هر فرصت تحصیلی، چند متقاضی وجود داشته باشد. در چنین شرایطی بود که رشد سریع مراکز آموزشی در دستور کار قرار گرفت و در این فرایند توجه به‌کیفیت در بسیاری موارد اولویت خود را از دست داد. در چند سال گذشته، و با گذر تدریجی حباب جمعیتی دهه‌های اخیر از مانع کنکور، تعداد متقاضیان این آزمون به‌تدریج کاهش یافته است. در فردایی نه چندان دور، متقاضیان آموزش عالی به‌تدریج، امکان انتخاب بیشتری خواهند داشت. در چنین شرایطی کیفیت بهتر آموزش‌های ارائه شده، جزو اولویت‌هایی است که مورد توجه قرار خواهد گرفت. 

     نقش پر رنگ مقالات پژوهشی در ارتقای اعضای هیأت‌علمی از دیگر عوامل کم‌توجهی به‌ارتقای کیفیت آموزش در سال‌های اخیر بوده است. در دهۀ گذشته، و به‌دنبال بالارفتن وزن مقالات پژوهشی در آیین‌نامۀ ارتقاء، در فرصتی کوتاه، تعداد مقالات منتشر شده به‌نحو بی‌‌سابقه‌ای افزایش یافت. توجه بیش از حد اساتید به‌تولید مقالات پژوهشی نقش آموزش را کمرنگ‌تر کرد، بطوری که بسیاری از صاحبنظران از بحران آموزش صحبت می‌کنند.

     امروزه، در بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ دنیا، برای تنظیم نوع فعالیت‌های اعضای هیأت‌علمی، اغلب رویۀ 40، 40، 20 به‌کار گرفته می‌شود. بر طبق این رویه، حدود 40% فعالیت‌های یک عضو هیأت‌علمی آموزشی، 40% پژوهشی و 20% آن نیز اجرایی است. با کمی دقت در آیین‌نامۀ ارتقای اعضای هیأت‌علمی کشور، مشخص می‌شود که این رویۀ رایج، به‌نفع فعالیت‌های پژوهشی، به‌شدت به‌هم خورده است. برطبق آیین‌نامۀ ارتقای اعضای هیأت‌علمی، که از تاریخ 1395/7/1 به‌اجرا در آمده، حداکثر امتیازهای قابل کسب، در هر یک از چهار مادۀ آن، به‌نحو زیر در نظر گرفته شده است:

       ماده 1: فرهنگی، تربیتی-اجتماعی (حداکثر 30 امتیاز) 

       ماده 2: آموزشی (حداکثر 40 امتیاز)

       ماده 3: پژوهشی و فناوری (سقف ندارد) 

       ماده 4: علمی اجرایی (حداکثر 10 امتیاز)

     به‌منظور افزایش توجه اعضای هیأت‌علمی به‌ امرآموزش، و ایجاد انگیزۀ بیشتر جهت انجام ‌فعالیت در زمینۀ ارتقای کیفیت آموزش، موارد زیر پیشنهاد می‌شود:

1. ارج گذاردن، تشویق و در نظر گرفتن امتیاز برای کوشش‌هایی که جهت ارتقای کیفیت آموزش، صورت می‌گیرد. برخی فعالیت‌های امتیازآور در این زمینه عبارتند از:
   • موفقیت در گذراندن دوره‌های توسعۀ مهارت‌های آموزشی اعضای هیأت‌علمی
   • عضویت مؤثر در گروه‌های ارزیابی درونی آموزش مهندسی
   • مشارکت در فرایند ارزیابی برونی و اعطای گواهی‌نامۀ ارزشیابی
   • پژوهش در آموزش مهندسی و ارائه نتایج به‌صورت گزارش، مقاله، کتاب و ...
   • اقدام مؤثر جهت رفع کاستی‌های آموزش مهندسی
   • اقدام مؤثر در جهت بین‌المللی نمودن آموزش مهندسی  
   • طراحی درس، دوره و یا برنامۀ آموزشی جدید
   • کوشش در اعتلای آموزش مهندسی از طریق برگزاری سخنرانی و ارائه کارگاه آموزشی
   • مشارکت در برگزاری گردهم‌آیی‌ها و کنفرانس‌ها، در زمینۀ آموزش مهندسی
   • انتخاب آموزشگران برجسته و ترویج عوامل موفقیت آنها در امر آموزش
   • ...
2. تشویق گروه‌های آموزشی، که فرایند ارزشیابی برنامه‌های آموزشی و ارتقای کیفیت را با موفقیت پشت‌ سر گذارده‌اند:
   • در اختیار قراردادن امکانات آموزشی و پژوهشی بیشتر
   • در نظر گرفتن پایه تشویقی برای اعضای هیأت‌علمی درگیر در این فعالیت‌ها
   • ...
3. محدود نمودن فعالیت‌های گروه‌‌های آموزشی، که ارزیابی درونی ناموفقی داشته‌اند:
   • کاهش یا قطع گرفتن دانشجویان تحصیلات تکمیلی جدید
   • توقف تصویب برنامه‌های آموزشی کارشناسی‌ارشد یا دکتری جدید
   • ...
4. درنظر گرفتن امتیاز برای شرکت اعضای هیأت‌علمی در همایش‌ها و دیگر فعالیت‌های مرتبط با آموزش، که توسط انجمن‌های علمی داخلی و بین‌المللی برگزار می‌شود.
5. ارتقای مهارت‌های آموزشی اعضای هیأت‌علمی، از طریق برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌ها، برای آشنا شدن ایشان با دستاوردهای نوین در زمینۀ یاددهی-یادگیری و آموزش مهندسی.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مراکز آموزشی می‌توانند با اعمال تمهیداتی، مشابه آنچه در بالا آمد، بدون آنکه خدشه‌ای به‌‌فعالیت‌های پژوهشی اساتید وارد آید، توجه بیشتر به‌آموزش و ارتقای آن را در دستور کار قرار دهند.

دکتر حسین معماریان

دی ماه 1396

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.