کشورهای اسلامی، با جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر، در معادلات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهانی؛ جایگاه و شأن متناسب را پیدا نکرده‌اند. با تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی در سال 1348 (1969)^[1]، بسیاری از سیاستمداران و اندیشمندان کشورهای اسلامی بر این باور بودند که  که این سازمان بستری را فراهم خواهد کرد که در نهایت به وحدت جمعی کشورهای اسلامی خواهد انجامید، اما اقدامات سازمان نشان داد که در حل بسیاری از مشکلات سیاسی بین اعضا ناتوان است. سازمان کنفرانس اسلامی در پی ‌ناکامی‌های خود تلاش کرد با تأسیس سازمان‌هایی مسیر نزدیک ساختن ملل مسلمان را هموار سازد. یکی از موفق‌ترین تجربه‌ها در این زمینه، با الگو برداری از سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، تحقق یافت.

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی اسلامی(آیسسکو)^[2] در سال 1359 (۱۹۷۹) تأسیس شد. مقر آیسسکو در رباط، پایتخت مراکش، است  این سازمان هم اکنون 57 عضو از کشورهای مسلمان آسیایی، آفریقایی و اروپایی دارد. ایران در سال 1382 به این سازمان پیوست. ایسسکو متعاقبا مبادرت به گشایش دو دفتر منطقه‌ای در شارجه (امارات متحدۀ عربی) و تهران نمود. دفتر منطقه‌ای ایران 12 کشور را پوشش می‌دهد. اهداف سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی اسلامی را به نحو زیر می‌توان خلاصه کرد:

-         تقویت و تحکیم همکاری بین کشورهای عضو در زمینه های آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات

-         توسعه علوم کاربردی و استفاده از فناوری‌های پیشرفته در چارچوب ارزش‌های اسلامی

-         ایجاد هماهنگی بین نهادهای تخصصی سازمان کنفرانس اسلامی در زمینه های علوم،

همانگونه که اهداف فوق نشان می‌دهد،آیسسکو، وظیفه مهمی در ایجاد تعامل فرهنگی و علمی بین کشورهای مسلمان بر عهده دارد. این سازمان مایل است نقطه روشنی در بسط و گسترش علم و فناوری و فرهنگ در میان ملل مسلمان و شناساندن دستاوردهای آن به کشورهای غیرمسلمان باشد. ارتباط تنگاتنگ آبسسکو با مجامع دانشگاهی و صاحبان علم و اندیشه، و بهره‌گیری از توان و ظرفیت دانشمندان و دانشگاهیان، می‌تواند نقطه شروع رشد و تعالی و بالندگی روزافزون آن در عرصۀ بین‌المللی باشد. آیسسکو توافق‌نامه همکاری متعددی با سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی منعقد نموده است که از جمله این مراکز می‌توان سازمان ملل متحد و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) را نام برد. آیسسکو در قالب امضای تفاهم‌نامه با اکثر سازمان‌ها و دانشگاه‌های مطرح در سراسر دنیا، به ظرفیت آموزشی چشمگیری دست یافته است.

سازمان آیسسکو دارای بخش‌های متفاوت آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات، روابط و همکاری‌های بین‌المللی و مرکز اطلاعات و اسناد است. اهداف این سازمان در بخش علوم عبارتست از: تحقیق بر اساس توسعه علم وو فناوری، تقویت آموزش علوم و فناوری، منابع طبیعی و توسعه آن، علوم انسانی و اجتماعی. برنامه های علمی این سازمان عبارت است از: مدیریت و مبانی پژوهش‌های علمی، اصول و مبانی پژوهش، پژوهش‌های علمی در توسعه اقتصاد، توسعه تکنولوژی، ظرفیت سازی بیوتکنولوژی، آموزش و مهارت‌های پژوهشی در توسعه بیو تکنولوژی، توسعه منابع انسانی، آموزش الکترونیکی علوم، منابع طبیعی و توسعه پایدار، مدیریت منابع آب، آموزش‌های عالی، حفظ محیط زیست، فقرزدایی، تسهیلات علمی پژوهش ، علوم مقدماتی و کاربردی، پژوهش و کاربست آن.

• راهبرد این سازمان بر 8 محور استوار است می باشد:
• ارتقا آموزش در کشورهای اسلامی
• توسعه علوم و فنون در کشورهای اسلامی
• تاثیر فرهنگ اسلام در غرب
• بهره برداری از توانمندی‌های کشورهای اسلامی در غرب
• گردهمایی کشورهای مسلمان
• توسعه بیوتکنولوژی در جهان اسلام
• مدیریت منابع آب در جهان اسلام
• اشاعه آموزش‌های دانشگاهی در جهان اسلام

کمیسیون ملی آیسسکو

به تصویب سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی اسلامی، در هر یک از کشورهای عضو کمیسیون ملی، برای پیگیری اهداف سازمان، تشکیل می‌گردد. در ایران نیز کمیسون ملی آیسسکو، در سال 1383، و به دنبال تصویب  «آیین‌نامه تشکیل و اداره کمیسیون ملی آیسسکو در ایران‌»، آغاز به کار کرد. در این آیین نامه، اهداف زیر برای کمیسیون ملی ایسسکو درنظر گرفته شده است:

-         مشارکت در فعالیت‌های آیسسکو، به‌منظور تحکیم همبستگی و تفاهم متقابل میان کشورهای عضو، از طریق برنامه‌های آموزشی‌، علمی و فرهنگی.‌

-         فراهم آوردن امکانات لازم برای اندیشمندان‌، استادان و شخصیت‌های آموزشی‌، علمی و فرهنگی به‌منظور ارایه طرح‌ها و برنامه‌های مورد نیاز آیسسکو.

-         بسط و گسترش فعالیت‌های آیسسکو در جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب سیاستها و  برنامه‌های ملی‌.

-         ایجاد ارتباط بین سازمان آیسسکو و سازمان‌های دولتی و غیردولتی کشور، که در زمینه‌های آموزشی‌، علمی و فرهنگی فعالیت دارند.

-         ترغیب و حمایت از تشکیل سازمان‌های غیردولتی فعال در امور آموزشی‌، علمی‌، فرهنگی و ارتباطات‌.

-         ایجاد ارتباط بین آیسسکو و سازنامهای فعال در زمینه های آموزشی، علمیو فرهنگی و حمایت از تشکیل آنها

کمیسیون ملی آیسسکو زیر نظر وزیر آموزش و پرورش، که رئیس شورای عالی کمیسیون نیز می باشد، اداره می‌شود.

پس از آغاز تحریم‌های بین المللی در سال 1387 (2009) و عدم امکان پرداخت حقّ عضویت‌های دولت جمهوری اسلامی ایران در سازمان آیسسکو، مشکلات بسیاری در زمینه ادامه همکاری‌های آموزشی، علمی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با این سازمان ایجاد شد که به قطعِ کامل فعالیت در سال 1392 (2014) انجامید.پس از رایزنی‌های متعدد دستگاه‌های دیپلماتیک و آموزشی دولت جمهوری اسلامی ایران، مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت امورخارجه، کمیسیون ملی آیسسکو و سفارت ایران در مراکش، در اسفند ماه 1395، طی نامه دبیرکل آیسسکو  به وزیر ‌آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران و با موافقت رسمی سازمان آیسسکو فعالیت‌های دفتر منطقه‌ای آیسسکو در تهران، از سر گرفته شد.

منابع

• وبگاه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی اسلامی (آیسسکو)  https://www.icesco.org/en/  (دسترسی  بهمن 1398).
• کریمی غلامرضا، 1386. سازمان آیسسکو و مهندسی فرهنگی جهان اسلام، ماهنامه زمانه، شماره 58، صفحات 63-74.
• نوروزیان مهدی، 1383. آشنایی با سازمان اسلامی آموزشی، علمی و فرهتگی، رهیافت، شماره 33، صفحات 87-92.

حسین معماریان، فروردین 99