.

طرزفکر و انواع آن

طرز فکر[1] را می‌توان مجموعه نگرش‌های تثبیت شده یک فرد در نظر گرفت. طرز فکر، نحوه نگاه ما به دنیای اطراف و نگرش[2] نحوه تعامل ما با جهان، با توجه به دیدگاهمان است. طرز فکر به باور شخص نسبت به ثابت یا قابل تغییر  بودن مواردی چون هوش و استعداد اشاره دارد. تحقیقات نشان داده که نگرش ما تاثیر بسیاری بر سبک زندگی ما و روش اداره و مدیریت آن دارد. طرز فکر یک صلاحیت کلیدی در یادگیری اجتماعی–عاطفی است. چند دهه پژوهش، رابطۀ قدرتمندی را بین طرزفکر و موفقیت نشان داده است. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که طرزفکر می‌تواند تغییر کند. پژوهش‌ها دو نوع طرز فکر ثابت و رشد را شناسایی کرده است.

طرز فکر ثابت

 فرد با یک ذهنیت ثابت، معتقد است که مواردی چون هوش و استعداد ویژگی‌های ثابت هستند و نمی‌توان آنها را تغییر داد. با داشتن این باور که صلاحیت‌ها و توانایی‌ها ثابت است، فرد در ذهن خود مجبور است که بارها و بارها خود را به‌دیگران ثابت کند. این گروه وقت خود را صرف مستند کردن هوش یا استعداد خود می‌کنند، به جای اینکه آن را توسعه دهند. آنها همچنین معتقدند که استعداد به تنهایی و با کمترین تلاش باعث موفقیت می‌شود (Dweck, 2015)  

طرز فکر رشد

 فرد با ذهنیت رشد، معتقد است که هوش و استعداد می‌تواند از طریق  ممارست و سخت کوشی، به مرور رشد کند. علاقه به رشد و بهبود خود و عزم رسیدن به آن،‌ حتی وقتی که کارها به‌خوبی پیش نمی رود، نشانی از طرز فکر رشد است. افراد با طرز فکر رشد، موفقیت را حاصل تلاش زیاد، یاد گرفتن و بهبود مداوم خود می‌دانند. مطالعات نشان داده است که دانشجویانی که دارای طرز فکر رشد هستند، در مواردی که فعالیتی چالش برانگیز باشد، انگیزه و اشتیاق بیشتری پیدا می‌کنند.

مقایسه طرزفکر ثابت و طرز فکر رشد

دانشجوی با طرز فکر ثابت معتقد است که هوش و استعداد ویژگی‌های ذاتی هستند و تغییر نمی‌کنند؛ در مقابل، دانشجوی با طرز فکر رشد معتقد است که توانایی ذهنی می‌تواند در نتیجه تلاش، پشتکار و تمرین بهبود یابد. باورهای طرز فکر ثابت بر قضاوت متمرکز است، در حالی که باورهای طرز فکر رشد بر تغییر تمرکز دارد. به‌زبانی دیگر، فرد با طرز فکر ثابت نگران این است که بقیه در موردش چگونه قضاوت می‌کنند؛ در مقابل، فرد با طرز فکر رشد بر روی پیشرفت و بهبود خود متمرکز است. با تغییر طرز فکر، از ثابت به رشد، عملکرد فرد بهتر می‌شود. به این منظور، فرد باید تغییر از چارچوب ذهنی«قضاوت کردن و قضاوت شدن»، به چهارچوب «یادگیری و کمک به یادگیری» را در دستور کار قرار دهد. خلاصه اینکه فرد باید به این باور برسد که  «شدن» بهتر از «بودن» است. در جدول 1 عملکرد ذهنیت ثابت و ذهنیت رشد با یکدیگر مقایسه شده است.

چه می‌توان کرد؟

مغز هرکس دارای مقدار ثابتی ذکاوت نیست بلکه همانند یک ماهیچه، با به کارگیری آن، تغییر کرده و قوی‌تر می‌شود. هر چه بیشتر خود را به چالش بکشیم مغز ما بیشتر رشد خواهد کرد. به دانشجویانی که نتیجه ضعیفی در یک امتحان به‌دست آوردند، این فرصت داده شد تا برگۀ امتحان همکلاسی‌های خود را ملاحظه کنند. دانشجویان با طرز فکر رشد ورقۀ دانشجویان با نمره بسیار بهتر از خود را مرور کردند چون طبق معمول، به‌دنبال تصحیح ضعف‌های خود بودند. اما دانشجویان با طرز فکر ثابت و ایستا برگه‌های افرادی که نتیجه ضعیف‌تری از خودشان داشتند را بررسی کردند؛ چون این کار به‌آنها حس بهتری نسبت به خودشان می‌داد. آموزشگران می‌توانند با به‌کارگیری ترفندهایی، ذهنیت دانشجویان را به‌سمت طرزفکر رشد هدایت کنند.

•  به‌جای اینکه دانشجویان را به دو دستۀ‌ قوی و ضعیف یا موفق و ناموفق تقسیم کنیم؛ بهتر است آنها را به دوگروه یادگیرنده و غیر یادگیرنده تقسیم نماییم.
• علاوه بر نتیجه نهایی، به تلاش‌های صورت گرفته در طول فعالیت درسی نیز ارج بگذاریم: «شما در این زمینه عالی عمل کردید. مطمئن هستم که خیلی سخت کار کرده‌اید»
• فرهنگ ریسک پذیری را تشویق کنید. به پذیرش چالش‌های سخت بیش از دستیابی به موفقیت آسان، ارزش قایل شویم.
• به‌عنوان بخشی از بازخورد کتبی به دانشجویان (به ویژه افرادی که عملکرد ضعیف‌تری دارند)، انتظارات بالای خود را، بیان کنید:«من این نظرات را به شما می‌دهم زیرا استانداردهای بالایی دارم و می‌دانم که می‌توانید آنها را برآورده کنید.»
• به دانشجویان نشان دهید که اشتباه بخشی از فرایند یادگیری است.
• علاوه برنمایش کارهای تکمیل شده دانشجویی، کارهای در حال انجام یا پیش‌نویس‌ها را هم نمایش دهید تا دانشجویان ببینند که چگونه کار، با تلاش و کسب بازخورد، تکامل می‌یابد.
• در پایان یک فعالیت یادگیری، از دانشجویان بخواهید که اشتباهاتی را که در خلال انجام فعالیت داشته‌اند، با همکلاسی‌های خود، به اشتراک بگذارند.

خلاصه اینکه اصلاح طرز فکر نیاز به ممارست دارد. توجه به موارد زیر می‌تواند راهگشا باشد.

• ضعف‌های خود را بشناسیم
• یاد بگیریم که به چالش‌ها به‌صورت فرصت نگاه کنیم
• یادبگیریم که شکست را پذیرا باشیم
•  به‌دنبال تایید شدن توسط دیگران نباشیم.
• تمرکز خود را بر یادگیری قراردهیم
•  یادبگیریم که چگونه انتقادات را قبول و به‌طور موثر به‌کارگیریم
• بیشتر بر بر فرایند، و نه نتیجه، تمرکز داشته باشیم

در بحث طرز فکر، اغلب با مفاهیمی چون باور، ارزش، نگرش و رفتار روبرو می‌شویم. در حاشیه 1 این مفاهیم به طور خلاصه تعریف و تفاوت‌های آنها با یکدیگر، نشان داده شده است. از میان چهار مفهوم باور، ارزش، نگرش و رفتار؛ سه مورد اول امری درونی بوده و عامل چهارم، یعنی رفتار، امری بیرونی و قابل مشاهده است (حاشیه 1)

 b[1] belief

 v[2]value

 b[3] behaviour

منابع: