تعاریف مختلفی برای طراحی آموزشی[1] ارائه شده است. الف) تولید راهبردها و منابع آموزشی، با درنظر گرفتن چگونگی یادگیری فراگیران، و انتخاب مواد و روش‌هایی که به آنها کمک کند تا بهترین یادگیری را داشته باشند. و ب) روش طراحی، تولید و ارائه محصولات و تجارب آموزشی، اعم از فیزیکی و دیجیتال، به روشی کارآمد، قابل اعتماد و جذاب، به فراگیران، همراه با پیش‌بینی و تنظیم رویدادهای آموزشی، بر اساس اهداف، محتوا و امکانات موجود، و با توجه به ویژگی‌های فراگیران.

طراحان آموزشی اغلب از فناوری‌ها و رسانه‌های‌ مختلف، به‌عنوان ابزارهایی برای تقویت آموزش استفاده می‌کنند طراحی آموزشی برای یک دروه آموزشی، یک درس و یا حتی یک جلسۀ آموزش، صورت می‌گیرد. برنامه‌های آموزشی طراحی شده باید انعطاف‌پذیر بوده و پیوسته بازبینی و به‌روز شوند. الگوهای متعددی برای طراحی آموزشی پیشنهاد شده است. در ادامه چند مدل رایج‌تر طراحی آموزشی، به‌طور خلاصه معرفی شده‌اند. هر یک از مدل‌های متنوع طراحی آموزشی، دارای نقاط قوت و ضعف خود هستند. بسته به طبیعت برنامه‌ای که قرار است طراحی شود، یکی از این مدل‌ها ممکن است مناسب‌تر از بقیه باشد.

...

الگوی طراحی آموزشیADDIE 

رایج‌ترین الگو یا مدل طراحی و تولید مواد آموزشی است. این مدل برای هر نوع یادگیری، اعم از سنتی و الکترونیکی، قابل استفاده است و برای طراحی آموزش‌های رسمی و حین خدمت، مورد استفاده قرار می‌گیرد. مدل ADDIE در دهه 1970 میلادی، توسط دانشگاه ایالتی فلوریدا برای ارتش آمریکا، ساخته شد. بر اساس این الگو، برای طراحی آموزشی باید پنج مرحله یا گام را طی کرد. نام این الگو از ترکیب حروف اول 5 مرحله آن گرفته شده است (شکل 1). در این مدل، دستاورد هر مرحله به‌گونه‌ای ورودی مرحلۀ بعد است.

سرآغاز درس

1. جلب توجه: آغاز آموزش با برانگیختن کنجکاوی مخاطبین به‌توسط محرک‌هایی چون تعریف خاطره، نمایش کلیپ، طرح یک سؤال و دیگر روش‌های مرتبط با موضوع آموزش.

2. انتظارات: تشریح هدف‌های آموزش، دستاوردهای فراگیران پس از پایان آموزش و نحوۀ ارزیابی میزان یادگیری آنها.

3. بازیابی: تحریک به‌خاطر آوردن یادگیری‌های پیشین. بیان ارتباط موضوعات جدید با آنچه پیشتر یاد گرفته‌اند و پاسخ به سؤال‌های فراگیران، در مورد مطالب پیشین.

تدریس درس

4. ارائه مطالب: ارائه اطلاعات جدید به شکل مؤثر به فراگیران. استفاده از تنوعی از روش‌ها و محرک‌های آموزشی متناسب با مفاهیمی که قرار است آموزش داده شود (مثل سخنرانی، نمابش پاورپوینت یا ویدیو کلیپ، روش‌های یادگیری فعال، و ...)

5. کمک به یادگیری: راهنمایی و فراهم آوردن امکانات برای تمرین و یادگیری مطالب ارائه شده. ارائه دستورالعمل‌ها، ابزارها و راهبردهایی برای کمک به یادگیری.

تمرین درس

6. پاسخگویی: محک زدن میزان یادگیری فراگیران از طریق طرح سؤال، آزمون‌های با وزن کم و یا بدون نمره، بحث گروهی یا جمعی در کلاس، و ...

7. بازخورد: تقویت یادگیری به توسط ارزیابی مرتب پیشرفت فراگیران و بازخورد نتایج به ایشان.

خاتمه آموزش

8. ارزیابی عملکرد: ارزیابی نهایی و تعیین میزان دستیابی فراگیران به دستاوردهای مورد نظر. در این مرحله فراگیران هیچ کمکی دریافت نمی‌کنند. ارزیابی می‌تواند در پایان هر یک از بخش‌های یادگیری، در اواسط دوره یا در پایان دوره باشد.

9. افزایش یادگیری و انتقال: کمک به فراگیران برای درونی کردن اطلاعات. تکرار و تمرین بهترین روش برای اطمینان از یادگیری و استفاده مؤثر از آن است. اطمینان حاصل کنید که فراگیران فرصت کافی برای استفاده از دانشی که کسب کرده‌اند، دارند.

مدل گانیه چک لیستی از فعالیت‌های مورد نیاز را، برای آموزشگران و فراگیران فراهم می‌کند. در این مدل، هر مرحله به نوعی از ایجاد ارتباط بین مفاهیم تأکید دارد که به فرآیند یادگیری کمک کند. وقتی هر یک از مراحل به پایان برسد، فراگیران نیز بیشتر درگیر کسب اطلاعات و مهارت‌هایی می‌شوند، که یاد گرفته‌اند.

اصل 1: اصل مسئله محوری: یادگیری زمانی بهتر می‌شود که فراگیران مفاهیم و اصول را در متن دنیای واقعی کسب کنند. تداعی دنیای واقعی باعث می‌شود که یادگیرنده برای یادگیری خود معنا پیدا کند. بحث و گفتگو باید در کل کلاس و همچنین با همسالان در گروه‌ها انجام شود. برطبق این الگو، همه یادگیری‌ها باید بر اساس یک مشکل واقعی و در شرایط دنیای واقعی صورت گیرد.

اصل 2: فعال‌سازی: یادگیری زمانی تسهیل می‌شود که فراگیران بتوانند یادگیری فعلی را با یادگیری قبلی خود، مرتبط کنند. وقتی به فراگیران فرصت داده می‌شود تا دانش یا مهارت قبلی خود را به نمایش بگذارند، یادگیری تسهیل می‌شود. هنگامی که یادگیری قبلی نادیده گرفته می‌شود، فراگیران ممکن است به‌سرعت مفاهیم جدیدی را که آموزشگر به آنها معرفی می‌کند فراموش کنند. بسیار مهم است که دانش قبلی در نظر گرفته شود و یادگیری جدید به آنچه قبلا شناخته شده است متصل شود و بر اساس آن ساخته شود.

اصل 3: نمایش (به من نشان بده): یادگیری زمانی تسهیل می‌شود که فراگیران، یک نمایش عملی از یادگیری را برای حل مشکل، ببینند. یادگیری زمانی تسهیل می‌شود که آنچه عرضه و نمایش با هدف یادگیری سازگار باشد. دانش باید به روش‌های مختلف (تصویری، روایت و ...) عرضه شود، تا با فعال‌سازی مناطق مختلف مغز، بهتر به‌خاطر سپرده شود. آموزشگری که سر کلاس می‌ایستد و در مورد درس صحبت می‌کند، به سرعت تعامل یادگیرنده را از دست می‌دهد. یادگیری باید شامل نمایش مفاهیم جدید و همچنین آموزش در مورد آنها باشد.

اصل 4: کاربرد (به من اجازه دهید): یادگیری زمانی بهتر می‌شود که فراگیران دانش و مهارت‌های تازه کسب شده خود را به‌کارگیرند. به زبانی، یادگیری درصورتی تسهیل می‌شود که فراگیران ملزم شوند از دانش یا مهارت جدید خود برای حل مسائل استفاده کنند. بر طبق الگوی مریل، فراگیر باید اطلاعات جدید را شخصا اعمال کند، تا بتواند از اشتباهات خود درس بگیرد. در تمام تئوری‌های یادگیری و تدریس این اتفاق نظر وجود دارد که استفاده از برنامه‌های کاربردی برای حل مسائل دنیای واقعی، یادگیری را معنادار می‌کند و شانس ماندگاری آنرا افزایش می‌دهد.

اصل 5: یکپارچگی: یادگیری زمانی بهتر می‌شود که فراگیران مهارت‌های جدید خود را با زندگی روزمره خود، تلفیق کنند. به زبانی، یادگیری زمانی تسهیل می‌شود که فراگیران بتوانند راه‌های جدید و شخصی را، برای استفاده از دانش یا مهارت‌های جدید خود، ایجاد و کشف کنند. به این ترتیب خواهند توانست یادگیری خود را به گونه‌ای سازماندهی کنند که برای آنها معنادار باشد، تا بتوانند آن را حفظ کنند و به استفاده از آن در آینده ادامه دهند. این اصل، آموزش را به اصل اول بازمی‌گرداند، که یادگیرندگان باید در یادگیری خود ارتباط پیدا کنند و بتوانند آن را در درک فعلی و آینده خود ادغام کنند.

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.